LGD Puszcza Knyszyńska, obejmująca swoim obszarem 10 gmin wokół Białegostoku: Czarną Białostocką, Dobrzyniewo Duże, Gródek, Jasionówkę, Juchnowiec Kościelny, Knyszyn, Michałowo, Supraśl, Wasilków oraz Zabudów, od lat wspiera swoich mieszkańców, w tym seniorów.
Społeczeństwo polskie się starzeje, żyjemy dłużej i przybywa nam mieszkańców w starszym wieku. Niesie to za sobą nie tylko zmiany społeczno – kulturowe, ale również konieczność kształtowania polityk publicznych. Osoby starsze powinny być uczestnikami każdego procesu partycypacyjnego, który skierowany jest do wszystkich członków danej społeczności. Niestety włączanie seniorów w podejmowanie decyzji, które ich dotyczą, wciąż jest w Polsce zjawiskiem marginalnym. Najczęściej aktywność seniorów sprowadza się do rozwoju indywidualnego, animacji, dbania o zdrowie czy rozwijania zainteresowań. Często seniorzy nie podejmują aktywności społecznej z przekonania, że ich zdanie i opinie nikogo nie interesują, a wiek wyklucza ich z pełnego uczestnictwa w życiu publicznym. O partycypacji obywatelskiej mówi się coraz więcej, ale sprawy adresowane wprost do seniorów i dotyczące zagadnień szczególnie dla nich ważnych pozostają rzadkością.
Widząc ten problem, LGD Puszcza Knyszyńska zaprosiła w 2019r. czterdziestu seniorów z gminy Supraśl oraz gminy Zabłudów do udziału w projekcie „AKTYWNI SENIORZY Z PUSZCZY KNYSZYŃSKIEJ”. Jest to projekt realizowany przez LGD Puszcza Knyszyńska ze środków Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020, który ma na celu zwiększenie aktywności, wzrost wiedzy i zaangażowania seniorów – mieszkańców gmin LGD w sprawy publiczne.
W ramach działań projektowych odbywają się warsztaty aktywizujące. Podczas zajęć uczestnicy są po pierwsze aktywizowani do podejmowania oddolnych inicjatyw i angażowania się w życie publiczne swojej wsi, miejscowości, gminy poprzez poznanie mechanizmu działania inicjatywy lokalnej, budżetu obywatelskiego, konsultacji społecznych, rad seniorów. Po drugie – podczas warsztatów uczą się współpracy, wspólnego rozwiązywania problemów, wystąpień publicznych i kreatywnego myślenia.
Uczestnicy biorą również udział w warsztatach praktycznych, podczas których podnoszą swoje kompetencje i nabywają konkretne umiejętności - uczą się np. pielęgnacji terenów zielonych, zakładania rabat, budowy elementów małej architektury wiejskiej. Zdobyte w ten sposób umiejętności będą mogli wykorzystać np. współpracując z samorządem w ramach inicjatywy lokalnej.
Uczestnicy nabywali również wiedzę poprzez poznanie dobrych praktyk: o roli organizacji pozarządowych i grup nieformalnych w rozwoju gmin i aktywizacji mieszkańców dowiedzieli się podczas wyjazdu studyjnego na obszarze Suwalsko – Sejneńskiej Lokalnej Grupy Działania, a dobre praktyki włączania seniorów w procesy decyzyjne oraz współpracy władz lokalnych z mieszkańcami poznali podczas wyjazdu do Gdyni.
JAK ZATEM MOŻNA SIĘ ANGAŻOWAĆ W SPRAWY LOKALNE? Można m.in. świadomie brać udział w życiu publicznym swojej gminy i uczestniczyć aktywnie w realizacji różnorodnych zadań i pomysłów. Samorząd ma do dyspozycji szereg narzędzi, dzięki którym może poznać oczekiwania mieszkańców i pozwolić na współdecydowanie o ważnych sprawach publicznych, istotnych dla lokalnej społeczności.
KONSULTACJE SPOŁECZNE - to forma dialogu, którą prowadzi urząd miasta lub gminy z mieszkańcami, po to, by zasięgnąć ich opinii na temat różnych istotnych kwestii, które będą miały wpływ na życie codzienne i pracę obywateli. Celem urzędników jest wypracowanie wraz z mieszkańcami takich rozwiązań, które będą uwzględniały potrzeby mieszkańców i lokalnych społeczności. Ustawowy obowiązek przeprowadzenia konsultacji dotyczy m.in. projektu nowego planu zagospodarowania przestrzennego, zmiany granicy gminy czy utworzenia sołectwa. Zasady konsultacji społecznych określone są w regulaminach, które uchwalane są przez radnych. Jeżeli w gminie ma powstać jakaś nowa, duża inwestycja (np. budowa ruchliwej drogi), a mieszkańcy nie są zadowoleni z tej decyzji, to warto zwrócić się z prośbą do radnych, aby władze gminy/ miasta przeprowadziły w tej sprawie konsultacje społeczne. Można też zwrócić się do radnych o przyjęcie uchwały, która będzie określać możliwość przeprowadzenia konsultacji w sprawach, które nie są ustawowo wymagane.
Mimo, iż wyniki konsultacji nie mają charakteru wiążącego, to przekazane w ten sposób opinie mieszkańców mogą powodować zmianę tworzonych dokumentów na korzystniejsze. Wyniki konsultacji pomagają tak zmienić projekty urzędu, aby odpowiadały na potrzeby mieszkańców. Ostateczną decyzję podejmują rządzący: ostateczne projekty mogą zawierać większość zgłoszonych potrzeb, a czasem tylko niewielką ich część.
INICJATYWA LOKALNA to narzędzie współpracy mieszkańców i lokalnych władz w celu wspólnej realizacji zadań publicznych na rzecz całej społeczności. Jeśli tylko rada miasta/ gminy podejmie uchwałę w tej sprawie, a grupa mieszkańców, będzie miała pomysł na konkretne, ważne dla niej przedsięwzięcie, będzie mogła złożyć do miasta/ gminy wniosek, aby wspólnie ten pomysł zrealizować. Podejmując inicjatywę lokalną, oprócz opisania planowanego przedsięwzięcia, mieszkańcy muszą przedstawić wkład własny. Może być on wskazany w postaci pracy społecznej, wkładu rzeczowego lub finansowego. Miasto/ gmina nie ma możliwości bezpośredniego przekazania środków finansowych grupie mieszkańców, może natomiast kupić materiały lub sfinansować usługi. Mieszkańcy mogą również otrzymać wsparcie organizacyjne ze strony samorządu lub sprzęt niezbędny do wykonania inicjatywy.
BUDŻET PARTYCYPACYJNY (OBYWATELSKI) – to wydzielona część budżetu miasta czy gminy, której wydatkowanie jest przedmiotem głosowania mieszkańców. Mogą oni zgłaszać, a następnie wybierać projekty, które według nich są ważne dla jakości ich życia. Burmistrz/ wójt i rada gminy deklarują, że projekty wybrane przez mieszkańców zostaną zrealizowane.
To mieszkańcy corocznie zgłaszają różnorodne inicjatywy i cele w zależności od swoich potrzeb (np. remont ulicy, budowa ścieżki rowerowej, budowa placu zabaw, utworzenie siłowni zewnętrznej), spośród których, poprzez głosowanie obywateli, wybierane są projekty do realizacji.
Każda gmina/ miasto ustala własne zasady funkcjonowania budżetu obywatelskiego. Różna może być jego wysokość oraz rodzaj przedsięwzięć możliwych do zgłoszenia przez obywateli. Jeżeli radni w gminie jeszcze nie wprowadzili regulacji w sprawie budżetu obywatelskiego, można wystąpić do nich z wnioskiem o podjęcie takiej uchwały.
Zalety budżetu obywatelskiego to m.in.: możliwość wpływu na wzrost jakości życia w gminie/ mieście; współpraca i integracja z sąsiadami w trosce o potrzeby lokalnej społeczności; wzrost zaufania mieszkańców do lokalnych władz, gdyż wybrane projekty zostaną zrealizowane, niezależnie od tego, czy radni się z nimi zgadzają, czy też nie.
FUNDUSZ SOŁECKI - działa w większości gmin, w których są sołectwa. Można z niego finansować wszystko to, co mieści się w zadaniach własnych gminy. Fundusz sołecki to wyodrębnione w budżecie gminy środki przeznaczone dla sołectw. Gminy nie mają obowiązku tworzenia funduszy sołeckich - decyzja należy do rady gminy.
Pieniądze z funduszu sołeckiego można wydać na przedsięwzięcia służące poprawie warunków życia mieszkańców. Muszą to być przedsięwzięcia w ramach zadań własnych gminy i zgodne ze strategią rozwoju gminy. O tym na co zostaną przeznaczone środki w konkretnym sołectwie decydują mieszkańcy głosując w trakcie zebrania wiejskiego. Fundusz sołecki jest częścią budżetu gminy, dlatego to wójt dysponuje pieniędzmi funduszu sołeckiego, jednak także od aktywności mieszkańców, sołtysa i radnych zależy, kiedy (w którym miesiącu danego roku) zostaną uruchomione pieniądze na zakup towarów lub usługi ujęte we wniosku.
Na wniosek rady miasta/ gminy lub na wniosek zainteresowanych środowisk, w mieście/ gminie może powstać RADA SENIORÓW. W skład takiej Rady mogą wchodzić przedstawiciele osób starszych i przedstawiciele lokalnych podmiotów działających na rzecz osób starszych (np. organizacji pozarządowych, uniwersytetów trzeciego wieku). Rada seniorów nie ma kompetencji decyzyjnych, jednak spełnia trzy ważne funkcje: konsultacyjną, doradczą oraz inicjatywną. W ramach funkcji konsultacyjnej rada seniorów jest dla lokalnych władz samorządowych merytorycznym partnerem wyrażającym opinie w przedkładanych jej sprawach istotnych z punktu widzenia funkcjonowania seniorów w społeczności lokalnej. W ramach funkcji doradczej rada m.in. formułuje własne propozycje rozwiązań w przedkładanych sprawach, może też sugerować wprowadzenie zmian i korekt. Funkcja inicjatywna rady seniorów, pozwala natomiast na inspirowanie lokalnych władz do podjęcia nowych, konkretnych działań mających na celu podniesienie jakości życia osób starszych we wspólnocie samorządowej.
JAK JESZCZE MOŻNA DZIAŁAĆ SPOŁECZNIE?
WOLONTARIAT SENIORÓW - wolontariat to świadoma, bezpłatna i dobrowolna aktywność, która może zostać podjęta przez osoby w każdym wieku, na rzecz innych osób lub całego społeczeństwa, wykraczająca poza związki rodzinno- koleżeńsko- przyjacielskie. Coraz więcej starszych osób żyjących aktywnie i lubiących nowe wyzwania decyduje się na taką formę zagospodarowania swojego wolnego czasu, a także osobistego realizowania się. Wolontariat seniorów jest wartościowy nie tylko dla nich samych, bo dzięki niemu czują się potrzebni, nie są samotni i mogą w ciekawy sposób spędzać czas wolny, ale także ma wielkie znaczenie dla tych, którym starsze osoby poświęcają swój czas. Seniorzy mogą dzielić się swoim doświadczeniem, wiedzą, mądrością życiową, pasją i pogodą ducha.
KLUBY SENIORA to - miejsca spotkań osób starszych. Są to grupy nieformalne, tworzone spontanicznie i prowadzone przez samych seniorów, choć najczęściej wspierane przez jednostki, przy których powstają. Większość klubów funkcjonuje przy: organizacjach pozarządowych, ośrodkach kultury, spółdzielniach mieszkaniowych lub radach osiedli, parafiach. Członkowie klubu seniora zarażają się pasją, tworzą trwałe więzi przyjaźni, doskonale się bawią. W ramach działalności klubów seniora możliwe jest niemal wszystko. Kluby seniora umożliwiają także realizację własnych pasji. Stanowią źródło niewyczerpanych inspiracji, pole wymiany doświadczeń i poglądów. Klub seniora ma integrować i wspierać aktywność osób starszych, ale przede wszystkim zapewniać im dobre towarzystwo, w pobliżu miejsca zamieszkania.
Zaangażowanie seniorów w sprawy lokalnych społeczności jest bardzo istotne, ponieważ drzemie w nich ogromny potencjał do wykorzystania. Doświadczenie seniorów wynikające z ich życiowej mądrości jest bezcenne i może być wykorzystane w kreowaniu lokalnej rzeczywistości.